شیرین بیان

شیرین بیان یک گیاه بومی مدیترانه، بخش‌های مرکزی و جنوبی روسیه و آسیای کوچک تا ایران می‌باشد. در حال حاضر بسیاری از گونه‌های آن در اروپا، آسیا و خاورمیانه کشت داده می‌شود. شیرین بیان حاوی گلیسیریزیک اسید می‌باشد که خوردن آن در مقادیر زیاد می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند. بسیاری از فرآورده‌های شیرین بیان که در آمریکا ساخته می‌شوند، حقیقتا دارای شیرین بیان نیستند. در واقع این فرآورده ها دارای روغن انیسون هستند که دارای بو و طعم شیرین بیان سیاه می‌باشد. 

مصرف شیرین بیان به روش خوراکی

شیرین بیان به روش خوراکی جهت مشکلات گوارشی مثل زخم گوارشی، سوزش معده، کولیک، التهاب جدار داخلی معده (گاستریت مزمن) استفاده می‌شود. 

برخی از مردم شیرین بیان را به روش خوراکی جهت گلودرد، برونشیت، سرفه، عفونت‌های باکتریایی و ویروسی استفاده می‌کنند. 

به طور کلی مصرف خوراکی شیرین بیان به دلایل زیر مصرف می شود:

• بیماری ادیسون، دیابت بی‌مزه (گونه ای از دیابت که به دلیل نقص هورمونی اتفاق می‌افتد)، علایم یائسگی، پوکی استخوان، التهاب مفاصل و استخوان، لوپوس اریتماتوس سیستمیک، اختلالات کبدی، مالاریا، سل، بالا بودن سطح پتاسیم خون، مسمویت غذایی، سندروم خستگی مزمن، افزایش تون عضلات، آبسه، بهبودی پس از جراحی، راش، بالا بودن کلسترول
• برخی اوقات شیرین بیان به همراه جینسینگ پاناکس، و گیاه چترگندمی داسی به روش خوراکی، جهت بهبود کارایی غده آدرنال (بخصوص در افرادی که داروهای استروئیدی را برای طولانی مدت استفاده کرده‌اند) استفاده می‌شود. مصرف استروئیدها برای طولانی مدت موجب سرکوب غده آدرنال می‌شود. غده آدرنال مسئول ساخت هورمون‌های مهم بسیاری می‌باشد که در پاسخ به استرس نقش دارند.

موارد استفاده گیاه شیرین بیان با ترکیب مکمل های دیگر

• شیرین بیان به همراه گل صد تومانی (فاوانیا، عود الصلیب): افزایش توان باروری در خانم‌های مبتلا به اختلال هورمونی سندروم تخمدان پلی‌کیستیک، درمان افراد با سطح پرولاکتین غیر نرمال، گرفتگی عضلانی، کاهش درد سرطان.
• شیرین بیان به همراه سایر گیاهان: جهت درمان سرطان پروستات و نوعی اختلال پوستی به نام اگزما استفاده می‌شود.
• شیرین بیان به همراه گیاه آندروگرافیس، جینسینگ سیبریایی و شیساندرا: جهت درمان تب مدیترانه‌ای خانوادگی استفاده می‌شود. این اختلال وراثتی به واسطه تورم دردناک و تکرارشونده قفسه سینه، شکم و مفاصل شناخته می‌شود. 
• ریشه شیرین بیان به همراه ساقه نارون آمریکایی، لاکتولوز، سبوس جو دوسر: جهت سندروم روده تحریک پذیر استفاده شده است. 

روش مصرف شیرین بیان

• برخی از مردم شیرین بیان را به عنوان شامپو جهت کاهش چربی مو استفاده می‌کنند.
• بصورت ژل جهت خارش و التهاب پوست در افراد مبتلا به اگزما استفاده می‌شود.
• به صورت محلول، جهت توقف خون‌ریزی استفاده می‌شود.
• به صورت پچ دهانی یا قرقره جهت آفت استفاده می‌شود.
•  بصورت کرم جهت سوریازیس، کاهش وزن، ملیسما (نوعی بیماری پوستی که به واسطه حضور لکه‌های پوستی قهوه‌ای شناخته می‌شود) استفاده می‌شود.
• بصورت قرقره جهت بهبودی پس از جراحی‌های دهان و دندان و بصورت خمیر جهت پلاک دندانی استفاده می‌شود. 
• شیرین بیان بصورت تزریق داخل وریدی جهت درمان هپاتیت بی و سی و بیماری لیکن پلان در افراد مبتلا به هپاتیت سی استفاده می‌شود. 

شیرین بیان به عنوان طعم دهنده غذا، نوشیدنی و دخانیات نیز استفاده می‌شود. 

مکانیزم اثر گیاه شیرین بیان

مواد شیمیایی موجود در شیرین بیان موجب کاهش تورم، رقیق کردن خلط، کاهش سرفه و افزایش مواد شیمیایی مسئول ترمیم زخم در بدن می‌شود. 

شیرین بیان ممکن است در موارد زیر موثر باشد: 

خارش و التهاب پوست (اگزما): شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف شیرین بیان بر روی پوست علایم اگزما را بهبود می‌بخشد. مصرف ژل حاوی شیرین بیان ۳ بار در روز و به مدت ۲ هفته، قرمزی، تورم و خارش پوست را کمتر می‌کند. 

سوزش معده: تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف دو فرآورده مخصوص حاوی ریشه شیرین بیان  (Iberogast, Steigerwald Arzneimittelwerk GmbH; STW-5-S, Steigerwald Arzneimittelwerk GmbH) علایم سوزش معده را بهبود می‌بخشد. همچنین نشان داده شده است که مصرف فرآورده دیگری حاوی ریشه شیرین بیان (STW 5-II, Steigerwald Arzneimittelwerk GmbH) علایم سوزش معده را بیش از ۴۰% نسبت به گروه کنترل کاهش می‌دهد. 

بهبودی پس از جراحی: تحقیقات نشان می‌دهد که مکیدن لزنج حاوی شیرین بیان (Sualin, Hamdard Pharma, India) نیم ساعت قبل از وارد کردن تیوب به داخل مری، سرفه پس از جراحی را تا ۵۰% کاهش می‌دهد. همچنین مصرف قرقره حاوی شیرین بیان قبل از لوله گذاری تنفسی، عوارض جانبی پس از برداشتن لوله را کاهش می‌دهد. 

شواهد کافی جهت مصرف شیرین بیان در موارد زیر موجود نیست و مدارک بیشتری جهت اثبات اثربخشی آن در این موارد نیاز است: 

خون ریزی: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف یک فرآوروه مخصوص حاوی شیرین بیان، آلپینیا، آویشن، گزنه و انگور  (Ankaferd Blood Stopper, Mefar Ilaç Sanayi A.S., Istanbul, Turkey) بر روی پوست، خون‌ریزی را در هنگام جراحی کاهش می‌دهد اما تاثیری بر کاهش زمان آن در جراحی ندارد. یک تحقیق اولیه دیگر نشان داد که مصرف فرآورده مشابه پس از جراحی دندان، خون‌ریزی را کاهش می‌دهد. 

آفت دهان: تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف پچ حاوی شیرین بیان داخل دهان به مدت ۱۶ ساعت در روز و به مدت ۸ روز، سایز آفت دهان را کاهش می‌دهد اما تاثیری بر سرعت بهبودی ندارد. سایر تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف پچ حاوی شیرین بیان یا قرقره کردن آن با آب گرم، درد ناشی از آفت دهانی را کاهش می‌دهد. 

پلاک دندانی: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف دو بار در روز خمیردندان حاوی شیرین بیان اثری در کاهش پلاک دندانی، التهاب و خون‌ریزی لثه نسبت به مصرف خمیردندان فاقد شیرین بیان ندارد. همچنین به نظر نمی‌رسد مصرف دهانشویه حاوی گلیسیریزین، پلاک دندانی را کاهش دهد. 

تب مدیترانه‌ای خانوادگی: تب مدیترانه‌ای خانوادگی نوعی بیماری وراثتی است که به واسطه تورم دردناک و تکرارشونده سینه، شکم و مفاصل شناخته می‌شود. تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف یک فرآورده مخصوص حاوی شیرین بیان، آندروگرافیس، جینسینگ سیبریایی، و شیساندرا (ImmunoGuard, Inspired Nutritionals)، شدت و دفعات حمله این بیماری را کاهش می‌دهد. 

هپاتیت: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی از مواد شیمیایی موجود در شیرین بیان ممکن است در درمان هپاتیت بی و سی از طریق مصرف وریدی نقش داشته باشند. تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف وریدی یک فرآورده مخصوص آن (Stronger Neominophagen C, Minophagen Pharmaceutical Co. Ltd) مرگ را در حدود ۵۰% کاهش می‌دهد. البته تعداد بیماران شرکت کننده در این مطالعات انجام شده کم بودند و نمی‌توان از طریق آنها به نتیجه قطعی رسید. 

بالا بودن کلسترول: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف روزانه عصاره شیرین بیان به مدت ۱ ماه، کلسترول تام، LDL و تری‌گلیسیرید را در افرادی که سطح کلسترول آنها بالا است، کاهش می‌دهد. 

بالا بودن سطح پتاسیم: برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که برخی از ترکیبات موجود در شیرین بیان، سطح پتاسیم را در افراد مبتلا به دیابت یا مشکلات کلیوی کاهش می‌دهد. 

بالا بودن سطح پرولاکتین: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف روزانه ۴۵ گرم از فرآورده مخصوص حاوی شیرین بیان و گل صدتومانی  (Peony-Glycyrrhiza Decoction, PGD) به مدت ۴ هفته سطح پرولاکتین را در بانوانی که سطح پرولاکتینشان بالا است، کاهش می‌دهد (بدون تاثیرگذاری بر سطح سایر هورمون‌ها یا علایم عصبی). سایر تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف یک فرآورده دیگر حاوی شیرین بیان و گل صد تومانی (shakutaku-kanzo-to) برای کوتاه مدت، سطح پرولاکتین را در مردانی که سطح پرولاکتینشان بالا است، کاهش می‌دهد، اما مصرف طولانی مدت آن اثری ندارد. 

سندروم روده تحریک پذیر: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف فرآورده حاوی ساقه نارون آمریکایی، لاکتولوز، سبوس جو دوسر و ریشه شیرین بیان می‌تواند سبب بهبودی حرکات روده در افراد مبتلا به یبوست ناشی از سندروم روده تحریک پذیر شود. همچنین ممکن است درد شکمی و نفخ کاهش یابد. 

لیکن پلان: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که تزریق وریدی برخی از ترکیبات موجود در شیرین بیان علایم لیکن پلان را در افراد مبتلا به هپاتیت سی کاهش می‌دهد. 

تغییر رنگ پوست (ملاسما): تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف دو بار در روز کرم حاوی شیرین بیان، گیاه آمله و  ماده موثره بلیدز (Clariderm Clear, Stiefel Laboratories Inc., Guarulhos, SP, Brazil) به مدت ۶۰ روز در روشن کردن پوست افراد دچار تغییر رنگ پوست، موثر می‌باشد. 

گرگرفتگی یائسگی: برخی از تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف عصاره ریشه شیرین بیان شدت و تعداد دفعات گرگرفتی‌های خانم‌های یائسه را کم می‌کند. البته یک تحقیق دیگر نشان می‌دهد که مصرف عصاره شیرین بیان تاثیر قابل ملاحظه‌ای در کاهش شدت و دفعات گرگرفتگی ندارد. 

گرفتگی عضلانی: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف فرآورده حاوی شیرین بیان و گل صدتومانی (Shakuyaku-kanzo-to) ممکن است گرفتگی عضلانی را در افراد مبتلا به بیماری کبدی (سیروز کبدی) یا افراد مبتلا به نارسایی کلیوی (تحت همودیالیز) کاهش دهد. 

کبد چرب غیر وابسته به الکل: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف روزانه ۲ گرم عصاره شیرین بیان به مدت ۲ ماه، مارکرهای آسیب کبدی را در افراد مبتلا به کبد چرب غیر وابسته به الکل کاهش می‌دهد. 

درد: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف فرآورده ترکیبی حاوی عصاره شیرین بیان و گل صدتومانی به همراه صابون گیاهی تونیک تایوانی حاوی پیاز سوسن، دانه لوتوس (یا نیلوفر آبی) و میوه عناب، درد را در افراد سرطانی کاهش می‌دهد. 

زخم معده: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد شیرین بیان موجب ترمیم زخم معده می‌شود. مصرف روزانه ۶ تا ۱۲ قرص از یک فرآورده مخصوص حاوی شیرین بیان و ضد اسیدها  (Caved-S, Cedona, Holland) به مدت ۴-۱۶ هفته ممکن است سبب تسریع ترمیم زخم معده شود. البته مصرف فرآورده مشابه دیگر حاوی شیرین بیان که فاقد ضد اسیدها می‌باشد (Ulcedal, Cedona, and others)، نقشی در بهبودی علایم زخم معده نداشته است. 

سوریازیس: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف کرم حاوی شیرین بیان و شیر به مدت ۴ هفته علایم سوریازیس را به اندازه درمان استاندارد کاهش نمی‌دهد، اما باعث بهبودی پوسته ریزی در افراد مبتلا به این بیماری می شود. 

کاهش وزن: اطلاعات متناقضی در خصوص مصرف شیرین بیان جهت کاهش وزن وجود دارد. شیرین بیان ممکن است چربی بدن را کاهش دهد. البته این گیاه احتباس آب ایجاد می کند که می‌تواند موجب تغییر وزن شود، سایر تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف روزانه فرآورده حاوی شیرین بیان (Glavonoid) به مدت ۸ هفته اثری بر وزن بدن و یا چربی آن ندارند. 

سایر مواردی که نیاز به مدارک بیشتر جهت اثبات اثربخشی شیرین بیان دارند: 

• التهاب مفاصل
• سرفه
• سندروم خستگی مزمن
• عفونت
• نازایی
• لوپوس
• مالاریا
• سرطان پروستات
• سل

مصرف خوراکی شیرین بیان در مقادیر موجود در رژیم غذایی احتمالا در عمده افراد بی خطر باشد. مصرف خوراکی شیرین بیان در مقادیر دارویی (مقادیری بیش از مقادیر موجود در رژیم غذایی) و مصرف پوستی آن در کوتاه مدت ممکن است بی خطر باشد. البته مصرف خوراکی آن در مقادیر زیاد به مدت بیش از ۴ هفته و یا مصرف مقادیر کم آن برای طولانی مدت ممکن است خطرناک باشد. مصرف روزانه شیرین بیان به مدت چند هفته یا بیشتر می تواند عوارض جانبی شدیدی از قبیل افزایش فشار خون، کاهش سطح پتاسیم، ضعف، فلج و گاها آسیب مغزی در افراد سالم شود. در افرادی که نمک زیادی مصرف می کنند با مبتلا به مشکلات قلبی، کلیوی و یا پرفشاری خون هستند، مصرف حداقل مقدار ۵ گرم روزانه از این گیاه می تواند آسیب های گفته شده را ایجاد کند. 

سایر عوارض جانبی شیرین بیان شامل موارد زیر می باشد:

خستگی، قطع قاعدگی در خانم ها، سردرد، احتباس آب و نمک، کاهش میل و توانایی جنسی در مردان

افرادی که دخانیات با طعم شیرین بیان استفاده می کنند، ممکن است به پرفشاری خون و سایر عوارض جانبی جدی دچار شوند. 

توصیه ها و هشدارهای مخصوص: 

بارداری و شیردهی: مصرف خوراکی شیرین بیان در دوران بارداری خطرناک می باشد. مصرف مقادیر زیاد شیرین بیان در دوران بارداری، در حدود ۲۵۰ گرم در هفته، خطر زایمان زودرس را افزایش می دهد. ممکن است سبب سقط و زایمان زودرس شود. اطلاعات کافی در خصوص ایمنی مصرف شیرین بیان در دوران شیردهی موجود نیست. بهتر است احتیاط کنید و از مصرف آن اجتناب کنید. 

بیماری قلبی: شیرین بیان ممکن است موجب احتباس آب شود و از این طریق نارسایی احتباسی قلبی را بدتر کند. این گیاه همچنین می تواند خطر تپش قلب را افزایش دهد. در صورت ابتلا به بیماری قلبی از مصرف شیرین بیان اجتناب کنید. 

بالا بودن فشار خون: شیرین بیان می تواند فشار خون را افزایش دهد. در صورت ابتلا به پرفشاری خون از مصرف شیرین بیان در مقادیر زیاد اجتناب کنید. 

افزایش تون عضلانی: شیرین بیان می تواند سبب افت سطح پتاسیم شود. این اثر می تواند افزایش تونیسیته عضلانی را بدتر کند. در صورت افزایش تونیسیته عضلانی از مصرف شیرین بیان اجتناب کنید. 

افت سطح پتاسیم خون (هایپوکالمی): شیرین بیان سطح پتاسیم خون را کاهش می دهد. در صورتی که در حالت عادی سطح پتاسیم خون شما پایین باشد، مصرف شیرین بیان این اثر را تشدید می کند. بنابرین در صورت ابتلا به هایپوکالمی از مصرف شیرین بیان اجتناب کنید. 

بیماری کلیوی: مصرف بیش از حد شیرین بیان می تواند بیماری کلیوی را بدتر کند. در صورت ابتلا به بیماری کلیوی از مصرف شیرین بیان اجتناب کنید. 

مشکلات جنسی در آقایان: شیرین بیان از طریق کاهش سطح تستسترون، میل و توان جنسی را کاهش می دهد. همچنین اختلال نعوظ را بدتر می کند. 

جراحی: شیرین بیان ممکن است با کنترل فشار خون در هنگام جراحی تداخل ایجاد کند. از مصرف شیرین بیان حداقل ۲ هفته قبل از انجام جراحی اجتناب کنید. 

تداخلات شدید: از مصرف این ترکیب دارویی اجتناب کنید:

وارفارین: وارفارین جهت کاهش سرعت انعقاد خون استفاده می شود. بدن جهت دفع وارفارین آن را می شکند. شیرین بیان ممکن است سبب افزایش سرعت شکست وارفارین و کاهش اثربخشی آن شود. کاهش اثربخشی وارفارین ممکن است سبب افزایش خطر لخته شدن خون شود. بنابرین انعقاد خون خود را مرتب چک کنید. ممکن است نیاز به تغییر دز وارفارین باشد. 

تداخلات حد متوسط: در خصوص مصرف این ترکیب دارویی هوشیار باشید:

دیگوکسین: مصرف مقادیر زیاد شیرین بیان ممکن است سبب کاهش سطح پتاسیم شود. کاهش سطح پتاسیم موجب افزایش عوارض جانبی دیگوکسین می شود. 

استروژن: به نظر می رسد شیرین بیان سطح هورمون های بدن را تغییر می دهد. مصرف شیرین بیان به همراه قرص های استروژنی ممکن است سبب کاهش اثربخشی قرص های استروژنی شود. 

برخی از قرص های استروژنی شامل موارد زیر می باشند:

استروژن اکین کانژوگه، اتینیل استرادیول، استرادیول

اتاکرینیک اسید: شیرین بیان موجب دفع پتاسیم از بدن می شود. اتاکرینیک اسید نیز موجب دفع پتاسیم از بدن می شود. مصرف همزمان شیرین بیان و اتاکرینیک اسید ممکن است سبب افت شدید پتاسیم شود. 

فورزوماید: شیرین بیان موجب دفع پتاسیم از بدن می شود. فورزوماید نیز موجب دفع پتاسیم از بدن می شود. مصرف همزمان شیرین بیان وفورزوماید ممکن است سبب افت شدید پتاسیم شود. 

داروهای متابولیزه شونده توسط CYP2B6: برخی از داروها توسط کبد شکسته می شوند و تغییر می یابند. مصرف همزمان شیرین بیان با این دسته از داروها می تواند سبب افزایش اثرات و عوارض جانبی داروها شود. قبل از مصرف شیرین بیان با پزشک یا داروساز خود در خصوص مصرف هر یک از این داروها مشورت کنید. 

برخی از این داروها شامل موارد زیر می باشند:

کتامین، فنوباربیتال، ارفنادرین، سکوباربیتال، دگزامتازون،...

داروهای متابولیزه شونده توسط CYP2C9: برخی از داروها توسط کبد شکسته می شوند و تغییر می یابند. شیرین بیان بر نحوه تغییر این داروها اثر می گذارد. مصرف همزمان شیرین بیان با این دسته از داروها می تواند سبب افزایش یا کاهش اثرات و عوارض جانبی داروها شود. قبل از مصرف شیرین بیان با پزشک یا داروساز خود در خصوص مصرف هر یک از این داروها مشورت کنید. 

برخی از این داروها شامل موارد زیر می باشند:

سلککسیب، دیکلوفناک، فلوواستاتین، گلیپزاید، ایبوبروفن، ایربزارتان، لوزارتان، فنی تویین، پیروکسیکام، تاموکسیفن، تولبوتاماید، تورزماید، وارفارین

داروهای متابولیزه شونده توسط CYP3A4: برخی از داروها توسط کبد شکسته می شوند و تغییر می یابند. شیرین بیان بر نحوه تغییر این داروها اثر می گذارد. مصرف همزمان شیرین بیان با این دسته از داروها می تواند سبب افزایش یا کاهش اثرات و عوارض جانبی داروها شود. قبل از مصرف شیرین بیان با پزشک یا داروساز خود در خصوص مصرف هر یک از این داروها مشورت کنید. 

برخی از این داروها شامل موارد زیر می باشند:

لوواستاتین، کتوکونازول، ایتراکونازول، فکسوفنادین، تریازولام...

داروهای کاهنده فشار خون: به نظر می رسد مصرف مقادیر زیاد شیرین بیان موجب افزایش فشار خون شود. با افزایش فشار خون توسط شیرین بیان، ممکن است اثربخشی داروهای کاهنده فشار خون کاهش یابد. 

برخی از داروهای کنترل کننده فشار خون شامل موارد زیر می باشند:

کپتوپریل، انالاپریل، لوزارتان، والزارتان، دیلتیازم، آملودیپین، هیدروکلروتیازید، فورزوماید و ...

داروهای کنترل کننده التهاب (کورتیکواسترویید ها): شیرین بیان موجب دفع پتاسیم از بدن می شود. برخی از داروهای کنترل کننده التهاب نیز موجب دفع پتاسیم از بدن می شود. مصرف همزمان شیرین بیان وداروهای کنترل کننده التهاب ممکن است سبب افت شدید پتاسیم شود. 

برخی از داروهای کنترل کننده التهاب شامل موارد زیر می باشند:

دگزامتازون، هیدروکورتیزون، متیل پردنیزولون، پردنیزون و...

قرص های مدر: شیرین بیان موجب دفع پتاسیم از بدن می شود. داروهای مدر نیز موجب دفع پتاسیم از بدن می شود. مصرف همزمان شیرین بیان وداروهای مدر ممکن است سبب افت شدید پتاسیم شود. 

برخی از دارهای مدر شامل موارد زیر می باشند:

کلروتیازید، کلروتالیدون، فورزوماید، هیدروکلروتیازید و...