آهن

آهن یک ماده ی معدنی می باشد. بیشتر آهن موجود در بدن در هموگلوبین گلبول های قرمز و میوگلوبین سلول های عضلانی یافت می شود. این ماده برای حمل اکسیژن و دی اکسید کربن نیاز است. همچنین نقش های مهم دیگری در بدن دارد.

افراد، مکمل آهن را برای جلوگیری و درمان سطح پایین آهن (کمبود آهن) و کم خونی ناشی از کمبود آن استفاده می کنند. در افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن، سلول های قرمز خون قادر به حمل اکسیژن کافی در بدن نیستند زیرا به اندازه کافی آهن ندارند. افراد مبتلا به این بیماری اغلب احساس خستگی می کنند.

این ماده همچنین برای بهبود عملکرد ورزشی و درمان اختلالات  کم توجهی - بیش فعالی (ADHD) و آفت دهانی استفاده می شود. علاوه بر آن برخی از افراد از آهن برای بیماری کرون، افسردگی، خستگی و عدم توانایی بارداری استفاده می کنند.

زنان گاهی این مکمل ها را برای جبران آهن از دست رفته در دوره های شدید قاعدگی، مصرف می کنند. همچنین از غذاهای غنی از آهن مانند گوشت خوک، ژامبون، مرغ، ماهی، لوبیا و مخصوصا گوشت گاو، کبد و گوشت گوسفند استفاده می شود.

چگونه اثر می کند؟

آهن کمک می کند که گلبول های قرمز، اکسیژن را از ریه ها به سلول های سراسر بدن منتقل کنند. پس از تحویل اکسیژن، سپس به گلبول های قرمز کمک می کند که دی اکسید کربن را به ریه ها منتقل کنند تا با بازدم خارج شود. همچنین در بسیاری از واکنش های شیمیایی مهم بدن نقش دارد.

موارد استفاده 

آهن بر شرايط زير موثر است :

１.    كم خوني ناشي از بيماري هاي مزمن 

بسياري از بيماري ها از جمله سرطان ، بيماري هاي كليوي و بيماري هاي قلبي منجر به كم خوني مي شوند.  استفاده از آهن در كنار رژيم دارويي اين افراد، به طور مثال استفاده از آهن در كنار اريتروپوتين آلفا مي تواند به ساخته شدن گلبول هاي قرمز كمك كند و كم خوني افراد با مشكلات كليوي و يا افرادي كه تحت شيمي درماني هستند را تا حدي بهبود ببخشد.
دريافت كردن آهن به صورت درون رگي (IV) بسيار موثرتر از استفاده از مكمل ها مي باشد.

２.    فقر آهن 
استفاده از مكمل هاي آهن براي پيشگيري و درمان فقر آهن و كم خوني ناشي از فقرآهن موثر مي باشد.

３.    سرفه هاي ناشي از مصرف ACE inhibitors
يك دسته ي دارويي كه براي پرفشاري خون استفاده مي شود ، ACE inhibitor  ناميده مي شوند. اين دسته ممكن است عارضه ي سرفه داشته باشد. برخي تحقيقات نشان داده اند كه استفاده از آهن ممكن است باعث كاهش و يا جلوگيري از سرفه هاي ناشي از مصرف اين دسته دارويي شود.
برخي داروهاي اين دسته شامل : كپتوپريل ، انالاپريل ، ليزينوپريل و …. مي باشند.

４.    مشكلات يادگيري 
استفاده از مكمل هاي آهن ممكن است باعث بهبود فكر كردن ، يادگيري و تقويت حافظه در كودكان با فقر آهن مي شود.

５.    نارسايي قلبي
حدود ٢٠٪ افرادي كه دچار نارسايي قلبي هستند ، فقر آهن نيز دارند. برخي تحقيقات نشان داده است كه استفاده از فراورده هاي آهن به صورت درون رگي ، باعث بهبود علايم نارسايي قلبي مي شود. اما تا كنون اثربخشي مكمل هاي خوراكي آهن مورد بررسي قرار نگرفته است.

６.    فقر آهن ناشي از بارداري
استفاده از مكمل هاي آهن در خانم هاي باردار ريسك كم خوني ناشي از فقر آهن را كاهش مي دهد.

شواهد ناكافي :

１.    بيش فعالي كودكان (ADHD) 
تحقيقات در حال پيشرفت نشان مي دهد كه استفاده از ملح سولفات آهن به مدت ١ تا ٣ ماه ، در افراد بيش فعالي كه دچار فقر آهن هستند ، تا حدي عدم تمركز در اين كودكان را بهبود مي بخشد.

２.    BHS يا حمله هاي شبه خفگي در كودكان
برخي تحقيقات نشان داده اند كه استفاده از فراورده هاي آهن چه به صورت خوراكي و چه تزريقي ، باعث كاهش تكرار بروز اين حمله ها  در كودكان مي شود.

３.    رشد كودكان
تحقيقات نشان داده است كه آهن بهبود عملكرد مغزي در كودكان يا نوزاداني كه كم خوني ندارند نمي شود. اما ممكن است باعث بهبود توانمندي هاي حركتي مثل هماهنگ كردن اعضا شود. ساير تحقيقات نيز نشان مي دهد كه استفاده از فراورده هاي آهن به تنهايي و به صورت خوراكي باعث بهبود رشد در كودكان نمي شود.

４.    خستگي
برخي تحقيقات به تازگي نشان داده است كه استفاده از فراورده ها و مكمل هاي آهن باعث بهبود خستگي با دلايل نامشخص در خانم ها مي شود.

５.    بهبود عملكرد جسماني
تحقيقات به تازگي نشان داده اند كه استفاده از مكمل هاي حاوي آهن و يا غذاهاي غني از آهن هرروز به مدت يك تا دو ماه باعث كاهش ضربان قلب در كودكان دونده مي شود.

 شواهد بيشتري در راستاي اثربخشي آهن در شرايطي از جمله آفت هاي دهاني ، بيماري كرون ، افسردگي ، ناباروري ، خونريزي شديد ماهيانه ، سندروم پاي بي قرارو… نياز است.

عوارض جانبي

آهن هنگامي كه به صورت خوراكي و به ميزان مناسب استفاده شود احتمالا بي خطر است.اما ممكن است باعث دل درد،يبوست يا اسهال، حالت تهوع و استفراغ شود.  
استفاده كردن آهن به همراه غذا ممكن است باعث كاهش اين علائم شود. اما غذا ممكن است باعث كاهش ميزان جذب آهن به وسيله ي بدن شود. آهن تا جايي كه امكان دارد بهتر است با معده خالي مصرف شود و در صورتي كه عوارض جانبي زيادي ايجاد شد با غذا مصرف شود.همچنين آهن نبايد به همراه فراورده هاي لبنياتي ،چاي ، قهوه و غلات استفاده شود.
فرم هاي مختلفي از آهن از جمله ، فروس سولفات ، فروس گلوكونات ، فروس فومارات و … موجود است. برخي محصولات نيز وجود دارد كه حاوي كمپلكس پلي ساكاريدي از آهن (Niferex-150) مي باشد ، ادعا مي شود كه اين فراورده ها عوارض جانبي كمتري دارند اما هنوز شواهد علمي قابل اتكايي در اين راستا موجود نمي باشد.
فراورده هاي روكش دار و يا آهسته رهش نيز ممكن است باعث كاهش عارضه ي تهوع شود اما اين محصولات نيز جذب پاييني در بدن دارند.
مكمل هاي آهن كه به صورت مايع مي باشند باعث تيره شدن دندان ها مي شوند.
دوز هاي بالاي آهن امكان دارد كه خطرناك باشد. به خصوص در كودكان. آهن يكي از مهم ترين علل ايجاد سميت در كودكان مي باشد.
دوز معادل 60 ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم مي تواند كشنده باشد. مسموميت با آهن ممكن است مشكلات جدي از جمله مشكلات معده و روده ،نارسايي كبدي ، افت شديد فشار خون و مرگ را به دنبال دارد.
در صورتي كه احساس كرديد فردي دچار مسمويت با آهن شده است بهتر است با مراقبين سلامت خود تماس بگيريد و يا فوراً به نزديك ترين مركز مسموميت مراجعه كنيد.
نگراني ها در راستاي ايجاد مشكلات قلبي در ازاي مصرف بيش از حد آهن موجود است و همچنين برخي مطالعات نشان داده است كه افرادي كه غذاهاي غني از آهن را به مقدار زياد مصرف مي كنند بيشتر مستعد بيماري هاي قلبي هستند. اين شرايط براي افراد با ديابت نوع دو نيز صادق است. اما بحث هاي زيادي در اين راستا وجود دارد.
مطالعات ديگري نيز نشان داده است كه آهن باعث افزايش ريسك بيماري هاي قلبي نمي شود. هنوز نمي توان به قطع اين ارتباط با مشكلات قلبي را اثبات كرد.

توصيه هاي مصرف و هشدارهاي ويژه :

بارداري و شيردهي

استفاده از فراورده هاي حاوي آهن المنتال در بارداري و شيردهي  در خانم هايي كه ذخاير آهن كافي در بدن دارند ، هنگامي كه در دوز هاي پايين تر از ميزان آهن قابل تحمل (٤٥ ميلي گرم در روز) ، احتمالا بي خطر است.
Upper intake level ماكسيمم دوز مصرفي مي باشد كه در ازاي آن عوارض جانبي خاصي بروز نمي دهد.
اما هنگامي كه آهن در دوزهاي بالاتر استفاده شود ، احتمالا خطرناك مي باشد. در افرادي كه فقر آهن ندارند مصرف بيش از ٤٥ ميلي گرم در روز توصيه نمي شود.
دوز هاي بالاتر باعث عوارض گوارشي از جمله حالت تهوع و استفراغ مي شود . همچنين از طرفي بالا بودن سطح هموگلوبين در هنگام زايمان با نتايج بد بارداري همراه خواهد بود. (هموگلوبين مولكولي در گلبول هاي قرمز مي باشد كه حاوي آهن است. )

ديابت 
شواهدي موجود است كه نشان ميدهد رژيم هاي غذايي غني از آهن در افراد با ديابت نوع دو ممكن است ريسك بيماري هاي قلبي را در اين افراد افزايش دهد اما هنوز به صورت قطع اثبات نشده است. در اين افراد توصيه مي شود قبل از مصرف آهن با مراقبين سلامت خود مشورت كنند.

زخم معده و روده 
آهن ممكن است باعث تحريك معده و روده و بدتر شدن اين شرايط شود. بهتر است اين افراد فراورده هاي حاوي آهن را به احتياط مصرف كنند.

التهاب روده مثل بيماري كرون 
آهن باعث تحريك روده مي شود و ممكن است اين شرايط را بدتر كند ، بهتر است اين افراد فراورده هاي آهن را با احتياط مصرف كنند.

بيماري هاي ربوط به هموگلوبين مثل تالاسمي
افراد با اين نوع مشكلات خوني ، در صورت مصرف آهن ممكن است دچار زيادي آهن در بدن شوند. افراد تالاسميك و يا بيماران اين دسته نبايد آهن مصرف كنند مگر با نظر پزشك.

نوزادان نارس 
تجويز آهن در نوزادان با سطح پايين ويتامين اي در خون باعث بروز مشكلات جدي مي شود. قبل از تجويز آهن بايد فقر ويتامين اي جبران شود. قبل از استفاده از محصولات حاوي آهن در نوزادان نارس با پزشك مربوطه مشورت كنيد.

تداخلات 

تداخلات حد متوسط 
    آنتي بيوتيك هاي دسته كينولون
آهن ممكن است باعث كاهش جذب آنتي بيوتيك به وسيله ي بدن شود. استفاده از فراورده هاي حاوي آهن با اين دسته از آنتي بيوتيك ها ، ممكن است باعث كاهش اثربخشي اين آنتي بيوتيك ها شود. براي جلوگيري از اين تداخل بهتر است آهن را دو ساعت قبل يا بعد از مصرف آهن استفاده كنيد.
برخي آنتي بيوتيك ها كه اين تداخلات را ايجاد ميكنند :
•    سيپروفلوكساسين
•    انوكساسين
•    نورفلوكساسين
•    اسپرافلوكساسين
•    تروافلوكساسين
•    گرپافلوكساسين

    آنتي بيوتيك هاي دسته تتراسايكلين
آهن ميتواند در معده با اتصال به تتراسايكلين ها باعث كاهش جذب آن ها به وسيله ي بدن شود. در نتيجه استفاده همزمان آن ها با هم ميزان اثربخشي تتراسايكلين ها را كاهش مي دهد. براي جلوگيري از اين عارضه بهتر است آهن را دو ساعت قبل و يا چهارساعت پس از مصرف آنتي بيوتيك استفاده كرد.
از جمله آنتي بيوتيك هاي اين دسته :
•    ماينوسايكلين
•    تتراسايكلين
    بيس فسفونات ها
آهن باعث كاهش ميزان جذب بيس فسفونات ها به وسيله ي بدن مي شود. استفاده از آهن همزمان با داروهاي اين دسته ميزان اثربخشي بيس فسفونات ها را كاهش مي دهد. براي پيشگيري از اين تداخل اهن را حداقل دو ساعت قبل و يا بعد از مصرف اين داروها استفاده كنيد.
بيس فسفونات ها شامل :
•    آلندرونات(فوسامكس)
•    رزيدرونات
•    اتي درونات
•    تيلودرونات
    لوودوپا
آهن باعث كاهش جذب لوودوپا به وسيله ي بدن مي شود. و اين تداخل ميزان اثربخشي لوودوپا را كاهش مي دهد. براي جلوگيري از اين تداخل بهتر است با فاصله از هم استفاده شوند.
    لووتيروكسين
لووتيروكسين براي كم كاري تيروييد استفاده مي شود. آهن باعث كاهش ميزان جذب اين دارو مي شود . در نتيجه ميزان اثربخشي آن كاهش پيدا مي كند . پس بهتر است فروارده هاي حاوي آهن ههمزمان با لووتيروكسين استفاده نشوند.
    متيل دوپا
آهن باعث كاهش ميزان جذب متيل دوپا مي شود و در نتيجه باعث كاهش ميزان اثربخشي اين دارو مي شود. براي جلوگيري از اين تداخل بهتر است از مصرف همزمان آن ها خودداري كنيد و آهن را دو ساعت قبل و يا بعد از مصرف متيل دوپا استفاده كنيد.
    مايكوفنولات (cell cept)
آهن باعث كاهش ميزان جذب مايكوفنولات مي شود. و كاهش جذب باعث كاهش اثربخشي اين دارو مي شود.براي جلوگيري از اين تداخل بهتر است آهن را حداقل دو ساعت پس از مصرف مايكوفنولات استفاده كنيد.
    پنيسيلامين
اين دارو جهت درمان بيماري ويلسون و همچنين روماتوييد ارترايتيس (التهاب مفاصل) كاربرد دارد.آهن ميزان جذب آن توسط بدن را كاهش و در نتيجعه اثربخشي آن را كاهش مي دهد.
براي جلوگيري از اين تداخل بهتر است دو ساعت قبل و يا بعد از مصرف پنيسيلامين از محصولات حاوي آهن استفاده كنيد.

تداخلات جزيي
    كلرامفنيكل
آهن جهت ساخته شدن سلول هاي خوني جديد نياز است. از طرفي كلرامفنيكل باعث كاهش سنتز سلول هاي خوني جديد مي شوند. در نتيجه استفاده همزمان كلرامفنيكل با آهن ممكن است در سنتز سلول هاي جديد تداخل ايجاد كند اما از آنجاييكه افراد معمولا كلرامفنيكل را براي مدت زمان كم استفاده مي كنند اين تداخل آنچنان اهميتي ندارد.