کلسیم

کلسیم یک ماده معدنی و از اجزای سازنده دندان و استخوان می باشد. قلب، اعصاب و سیستم انعقاد خون نیز جهت عملکرد خود به کلسیم نیاز دارند. 

کلسیم جهت درمان و پیشگیری کاهش کلسیم و بیماری های ناشی از آن مثل پوکی استخوان، ریکتز (نوعی بیماری نرمی استخوان در کودکان) و نرمی استخوان استفاده می شود. کلسیم همچنین جهت سندروم پیش از قاعدگی، گرفتگی پا در دوران بارداری، بالا بودن فشار خون در دوران بارداری (پری اکلمپشیا) و کاهش خطر سرطان روده و رکتوم استفاده می شود. 

برخی از مردم کلسیم را جهت بیماری های ثانویه بعد از جراحی بای پس روده ای، بالا بودن فشار خون، بالا بودن کلسترول، بیماری لایم (نوعی بیماری عفونی)، کاهش سطح فلورید در کودکان، کاهش سطح سرب استفاده می کنند. 

کلسیم کربنات به عنوان ضد اسید جهت سوزش معده استفاده می شود. کلسیم کربنات و کلسیم استات جهت کاهش سطح فسفات در افراد مبتلا به بیماری کلیوی استفاده می شود. 

غذاهای غنی از کلسیم شامل موارد زیر می باشند: شیر و فرآورده های لبنی، کلم بروکلی و کلم پیچ، آب میوه های غنی از کلسیم، آب معدنی، تن ماهی با استخوان، فرآورده های سویا. 

کلسیم با بسیاری از داروهای نسخه ای تداخل ایجاد می کند. اما با رعایت فاصله زمانی می توان این تداخل را کاهش داد. 

چگونه کار می کند؟

استخوان ها و دندان ها بیش از ۹۹% محتوای کلسیم بدن را شامل می شوند. کلسیم درون خون، عضله و سایر بافت ها نیز وجود دارد. کلسیم موجود در استخوان به عنوان یک منبع ذخیره ای محسوب می شود که در صورت نیاز به درون خون آزاد می شود. با افزایش سن مقدار کلسیم موجود در بدن کاهش می یابد زیرا از بدن به واسطه عرق کردن، سلول های پوستی و ضایعات آزاد می شود. بعلاوه در خانم ها با افزایش سن، جذب کلسیم به دلیل کاهش سطح استروژن کمتر می شود. جذب کلسیم وابسته به فاکتورهای مختلفی از قبیل نژاد، جنسیت و سن می باشد. 

استخوان‌ها همواره در حال تخریب و نوسازی هستند و برای این نوسازی نیاز به کلسیم می باشد. مصرف کلسیم اضافی به استخوان ها کمک می کند که مجددا به درستی ساخته شوند و قوی بمانند. 

کلسیم در موارد زیر موثر است: 

سوهاضمه: مصرف خوراکی کلسیم کربنات به عنوان ضد اسید در درمان سوهاضمه موثر می باشد. 

هایپرکالمی (بالا بودن سطح پتاسیم در خون): تجویز وریدی کلسیم گلوکونات می تواند شرایط هایپرکالمی را برطرف کند. 

هایپوکلسمی (پایین بودن کلسیم در خون): مصرف خوراکی کلسیم جهت درمان و پیشگیری از هایپوکلسمی موثر می باشد. همچنین تجویز وریدی کلسیم در درمان هیپوکلسمی شدید موثر می باشد. 

نارسایی کلیوی: مصرف خوراکی کلسیم کربنات یا کلسیم استات در کنترل سطح فسفات در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی موثر می باشد. البته کلسیم سیترات در این شرایط مفید نمی باشد. 

کلسیم احتمالا در موارد زیر موثر باشد: 

پوکی استخوان ناشی از مصرف داروهای کورتونی: مصرف کلسیم به همراه ویتامین دی از پوکی استخوان در افرادی که طولانی مدت داروهای کورتونی استفاده می کنند، جلوگیری می کند. 

تقویت استخوان‌ها در دوران بارداری: مصرف مکمل کلسیم در خانم های باردار (خانم هایی که مقدار کلسیم موجود در رژیم غذایی‌شان اندک است)، موجب تقویت توده استخوانی در نوزاد می شود. البته این اثر در خانم‌هایی که مقدار کلسیم رژیم غذایی‌شان اندک نیست، دیده نمی شود. 

هایپرپاراتیروئیدی: مصرف خوراکی کلسیم، سطح هورمون پاراتیروئید را در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی و هایپرپاراتیروئیدی کاهش می دهد. 

پوکی استخوان: مصرف خوراکی کلسیم در درمان و پیشگیری از پوکی استخوان موثر می باشد. بخش عمده رشد استخوانی در دوران نوجوانی اتفاق می افتد. استحکام استخوان در خانم ها تا سن ۳۰-۴۰ سالگی باقی می ماند. بعد از ۴۰ سالگی، پوکی استخوان با سرعت ۰/۵-۱% در سال اتفاق می افتد. در مردان پوکی استخوان چند دهه دیرتر شروع می شود. در صورتی که مقدار کلسیم دریافتی از رژیم غذایی کمتر از مقدار پیشنهاد شده باشد، پوکی استخوان بیشتر اتفاق می افتد. پوکی استخوان بعد از ۴۰ سالگی در خانم‌ها، با مصرف مکمل کلسیم می‌تواند کاهش یابد. برخی از محققین پیشبینی می کنند که مصرف مکمل کلسیم ۳۰ سال پس از یائسگی ممکن است باعث بهبود ۱۰% ای در مقاومت استخوانی و کاهش ۵۰% ای در سرعت شکست استخوانی شود. 

کاهش علایم سندروم پیش از قاعدگی: به نظر می رسد بین کمبود کلسیم در رژیم غذایی و علایم سندروم پیش از قاعدگی رابطه ای وجود دارد. زنانی که روزانه ۱۲۸۳ میلی گرم کلسیم از رژیم غذایی خود دریافت می کنند، در مقایسه با گروهی که روزانه ۵۲۹ میلی گرم مصرف می کرده‌اند، با احتمال ۳۰% کمتر در معرض خطر سندروم پیش از قاعدگی بوده اند. البته به نظر نمی رسد، مصرف مکمل کلسیم نقشی در پیشگیری از سندروم پیش از قاعدگی داشته باشد. 

کلسیم ممکن است در موارد زیر موثر باشد: 

سرطان روده: تحقیقات نشان می دهد که مصرف مقادیر بالای کلسیم در رژیم غذایی یا مکمل، خطر سرطان روده را کاهش می‌دهد. بعلاوه تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف مکمل کلسیم ممکن است از عود سرطان روده جلوگیری کند. البته افرادی که سطح ویتامین دی آنها پایین است از مصرف مکمل کلسیم سودی نمی برند. 

مسمومیت با فلورید: مصرف خوراکی کلسیم به همراه مکمل ویتامین سی و ویتامین دی، سطح فلورید را در کودکان کاهش می‌دهد و علایم مسمومیت با فلورید را بهبود می‌بخشد. 

بالا بودن کلسترول: به نظر می رسد مصرف مکمل کلسیم به همراه داشتن رژیم غذایی کم کالری و کم چربی، اندکی سطح کلسترول را کاهش دهد. مصرف مکمل کلسیم بدون تغییر در رژیم غذایی، به نظر نمی رسد نقشی در کاهش کلسترول داشته باشد.

بالا بودن فشار خون: به نظر می رسد مصرف مکمل کلسیم اندکی (در حدود ۱-۲ mmhg) فشار خون را در افراد نرمال یا افراد دارای پرفشاری، کاهش دهد. به نظر می‌رسد مصرف کلسیم در افراد حساس به نمک یا افرادی که به طور نرمال مقدار اندکی کلسیم استفاده می کنند، بیشتر موثر باشد. همچنین مصرف خوراکی کلسیم جهت کاهش فشار خون در افراد مبتلا به بیماری شدید کلیوی نیز به نظر مفید می باشد. 

سکته: شواهدی مبنی بر کاهش خطر سکته با افزایش مقدار کلسیم در رژیم غذایی وجود دارد. 

فشار خون دوران بارداری: به نظر می رسد مصرف خوراکی ۱-۲ گرم کلسیم در روز، فشار خون ناشی از بارداری را کاهش دهد. کلسیم خطر بالا رفتن فشار خون در دوران بارداری را تا ۵۰% کاهش می دهد. به نظر می‌رسد کلسیم بیشترین اثر را در خانم های پرخطر و خانم‌هایی که سطح کلسیم آنها پایین است، داشته باشد. 

افتادن دندان: مصرف مکمل کلسیم و ویتامین دی از افتادن دندان در افراد پیر جلوگیری می کند. 

کاهش وزن: بزرگسالان و کودکانی که کمتر کلسیم مصرف می‌کنند نسبت به افرادی که بیشتر کلسیم مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض افزایش وزن و چاق شدن هستند. محققین بر روی این موضوع مطالعه کرده‌اند که آیا افزایش کلسیم دریافتی به کاهش وزن کمک می‌کند یا نه. برخی از مطالعات بالینی نشان می‌دهد که افزایش کلسیم دریافتی از فرآورده‌های لبنی در افرادی که رژیم کم کالری یا رژیم نرمال داشته اند، به کاهش وزن و کاهش توده چربی در افراد کمک کرده است. 

کلسیم ممکن است در موارد زیر موثر نباشد: 

سرطان سینه: برخی از تحقیقات نشان می دهد که خانم هایی که بیشتر کلسیم مصرف می‌کنند، کمتر در معرض خطر ابتلا به سرطان سینه هستند. البته سایر تحقیقات نشان می‌دهند که ارتباطی بین سطح کلسیم خون و خطر ابتلا به سرطان سینه وجود ندارد. بطور کلی، عمده تحقیقات نشان می‌دهد که کلسیم خطر ابتلا به سرطان سینه را کاهش نمی‌دهد. 

بیماری قلبی: تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف مکمل کلسیم خطر بیماری قلبی را در افراد سالم کاهش نمی‌دهد. 

سرطان تخمدان: برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که ارتباطی بین مقادیر بالای سطح کلسیم خون و کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان وجود دارد. البته سایر تحقیقات نشان می‌دهند که ارتباطی بین مقدار کلسیم دریافتی از رژیم غذایی و کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان وجود ندارد. 

کلسیم در موارد زیر موثر نیست: 

ایست قلبی: تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف مکمل کلسیم در هنگام حمله قلبی شانس نجات را افزایش نمی‌دهد و اتفاقا ممکن است احتمال احیا را کمتر کند. 

شواهد کافی جهت مصرف کلسیم در موارد زیر موجود نیست و نیاز به مدارک بیشتری جهت اثبات اثربخشی آن در این موارد می‌باشد: 

گزیدگی عنکبوت بیوه سیاه: برخی از شواهد نشان می‌دهد که تزریق کلسیم وریدی، گرفتگی عضلانی ناشی از گزش این عنکبوت را کمتر می‌کند. 

سرطان: تحقیقات نشان می‌دهد که زنان مسن سالمی که روزانه ۱۴۰۰-۱۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم همراه با ۱۱۰۰ واحد ویتامین دی ۳ مصرف می‌کنند، به میزان ۶۰% کمتر در معرض خطر ابتلا به انواع سرطان می‌باشند. البته به نظر نمی‌رسد مصرف کلسیم به تنهایی خطر سرطان را کاهش دهد. 

دیابت: برخی از تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که دریافت بیشتر کلسیم از رژیم غذایی یا مکمل ( به تنهایی یا همراه با دی ۳) خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را کمتر می‌کند. 

بالا بودن سرب در بدن: برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف مکمل کلسیم سطح سرب موجود در خون را تغییری نمی‌دهد. البته سایر تحقیقات پیشنهاد می دهند که مصرف مکمل کلسیم سطح سرب خون را تا ۱۱% می‌تواند کاهش دهد. 

سرطان اندومتر: مصرف مکمل کلسیم ممکن است خطر ابتلا به سرطان اندومتر را کاهش دهد. البته به نظر نمی‌رسد کلسیم رژیم غذایی چنین اثری داشته باشد. 

پیشگیری از افتادن: برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف مکمل کلسیم-دی از طریق کاهش نوسانات بدن و کنترل فشار خون از افتادن جلوگیری می‌کند. به نظر نمی‌رسد کلسیم به تنهایی چنین اثری داشته باشد. جالب توجه است که این اثر در خانم‌ها و نه در آقایان دیده می‌شود. 

سندروم متابولیک: برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که دریافت بیشتر کلسیم از رژیم غذایی یا مکمل (به تنهایی یا در ترکیب با ویتامین دی) خطر سندروم متابولیک را کمتر می‌کنند. 

کمبود ویتامین B12 ناشی از مصرف متفورمین: مصرف مکمل کلسیم ممکن است کمبود ویتامین B12 ناشی از مصرف متفورمین را کاهش دهد. 

التهاب مجاری گوارشی (موکوزیت): تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف دهانشویه حاوی کلسیم فسفات و فلورید، درد را در افراد مبتلا به التهاب مجاری گوارشی کاهش می‌دهد. 

افسردگی پس از بارداری: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف مکمل کلسیم (شروع از هفته ۱۱-۲۱ بارداری)، افسردگی پس از زایمان را کاهش می‌دهد. 

گرفتگی پاها در بارداری: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف کلسیم از گرفتگی پاها در نیمه دوم بارداری جلوگیری می‌کند. 

سرطان پروستات: نتایج تحقیقات در مورد اثر کلسیم بر خطر ابتلا به سرطان پروستات متناقض می‌باشد. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف روزانه مکمل کلسیم خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش می‌دهد. ولی سایر تحقیقات نشان می‌دهند که ارتباطی بین مقدار کلسیم مصرفی و خطر ابتلا به سرطان پروستات وجود ندارد. 

صرع: تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف کلسیم ممکن است به پیشگیری از صرع ناشی از افت کلسیم خون کمک کند. 

سایر مواردی که نیاز به مدارک بیشتر جهت اثبات اثربخشی دارند: 

بیماری لایم (نوعی بیماری عفونی) 

مصرف خوراکی و تزریقی کلسیم احتمالا در عمده بزرگسالان بی خطر باشد. کلسیم عوارض جانبی خفیفی از جمله نفخ و آروغ ایجاد می‌کند. 

مصرف خوراکی کلسیم در موارد زیاد، هم در کودکان و هم در بزرگسالان ممکن است خطرناک باشد. از مصرف مقادیر زیاد کلسیم اجتناب کنید. حد بالای قابل تحمل دز کلسیم جهت مصرف روزانه بر اساس گروه سنی به شرح زیر می‌باشد: 

1. ۰-۶ ماهه: ۱۰۰۰ میلی‌گرم
2. ۶-۱۲ ماهه: ۱۵۰۰ میلی‌گرم
3. ۱-۸ ساله: ۲۵۰۰ میلی‌گرم
4. ۹-۱۸ ساله: ۳۰۰۰ میلی‌گرم
5. ۱۹-۵۰ ساله: ۲۵۰۰ میلی‌گرم
6. بالای ۵۰ سال: ۲۰۰۰ میلی‌گرم

تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که مصرف کلسیم بیش از نیاز روزانه (دزهای۱۰۰۰-۱۳۰۰ میلی گرم در بزرگسالان)، خطر حمله قلبی را افزایش می‌دهد. اگرچه که نتیجه این تحقیق نگران کننده می‌باشد، هنوز زود است که بتوان گفت آیا کلسیم علت حقیقی حمله قلبی بوده است یا نه. تا زمانی که نتیجه قطعی تحقیقات مشخص شود، کلسیم را به مقدار نیاز روزانه استفاده کنید و از مصرف بیشتر اجتناب کنید. اطمینان حاصل کنید که مقدار کلسیم دریافتی از رژیم غذایی و مکمل ۱۳۰۰-۱۰۰۰ میلی گرم باشد و از این حد فراتر نرود. جهت تخمین میزان کلسیم دریافتی می‌توانید مطابق زیر حساب کنید: 

1. غذاهایی غیر از لبنیات: ۳۰۰ میلی‌گرم در روز
2. شیر یا آب پرتقال غنی شده با کلسیم  ۳۰۰ میلی گرم به ازای هر فنجان 

توصیه ها و هشدارهای مخصوص: 

بارداری و شیردهی: مصرف خوراکی کلسیم در مقادیر پیشنهاد شده احتمالا در دوران بارداری و شیردهی خطرناک باشد. اطلاعات کافی در خصوص ایمنی مصرف کلسیم تزریقی در دوران بارداری و شیردهی موجود نیست. 

پایین بودن سطح اسید در معده (اکلروهیدریا): در افرادی که سطح گاستریک اسید آنها پایین است، زمانی که کلسیم با معده خالی مصرف شود، کلسیم کمتری جذب می‌کنند. البته در صورتی که کلسیم با غذا مصرف شود، پایین بودن سطح اسید معده جذب کلسیم را کاهش نمی‌دهد. بنابرین به افراد مبتلا به اکلروهیدریا پیشنهاد کنید که مکمل کلسیم را با غذا مصرف کنند.

بالا بودن فسفات در خون (هایپرفسفاتمیا) یا پایین بودن فسفات در خون (هایپوفسفاتمیا): کلسیم و فسفات در بدن باید در تعادل باشند. مصرف مقادیر بیش از حد کلسیم می‌تواند این تعادل را به هم بزند. بدون نظارت پزشک خود از مصرف بیش از حد کلسیم اجتناب کنید. 

کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم): کلسیم با درمان جایگزینی هورمون های تیروئیدی تداخل ایجاد می‌کند. کلسیم و داروهای تیروئیدی را با فاصله حداقل ۴ ساعته مصرف کنید. 

بالا بودن سطح کلسیم در خون (اختلالات غده پاراتیروئید یا سارکوئیدوز): در صورت ابتلا به یکی از این شرایط از مصرف کلسیم اجتناب کنید. 

نارسایی کلیوی: مصرف مکمل کلسیم در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی می‌ تواند باعث افرایش سطح کلسیم خون شود. 

سیگار کشیدن: افراد سیگاری کلسیم کمتری جذب می‌کنند.

تداخلات شدید: از این دسته ترکیب دارویی اجتناب کنید: 

سفتریاکسون: مصرف وریدی کلسیم و سفتریاکسون آسیب جدی و تهدید کننده زندگی برای ریه ها و کلیه ها ایجاد می‌کند. کلسیم نباید طی ۴۸ ساعت از تزریق وریدی سفتریاکسون، تزریق شود. 

تداخلات متوسط: در خصوص این دسته از ترکیبات دارویی هوشیار باشید: 

آنتی بیوتیک کینولونی: کلسیم جذب آنتی بیوتیک کینولونی را کاهش می‌دهد. بنابرین اثربخشی آن را کاهش می‌دهد. جهت اجتناب از این تداخل، کلسیم را حداقل ۱ ساعت بعد از مصرف آنتی بیوتیک، بخورید. 

برخی از انواع آنتی بیوتیک های کینولونی شامل موارد زیر می‌باشند: 

سیپروفلوکساسین، نورفلوکساسین،..

آنتی بیوتیک تتراسایکلینی: کلسیم به آنتی بیوتیک تتراسایکلینی متصل می شود و جذب آن را کاهش می‌دهد. بنابرین مصرف کلسیم با آنتی بیوتیک تتراسایکلینی ممکن است اثربخشی آن را کاهش دهد. جهت اجتناب از این تداخل، ۲ ساعت قبل یا ۴ ساعت بعد از مصرف تتراسایکلین از مصرف کلسیم اجتناب کنید. 

برخی از داروهای تتراسایکلینی شامل موارد زیر می‌باشند: 

تتراسایکلین، مینوسیکلین،...

بیس فسفانات ها: کلسیم جذب بیس فسفانات را کاهش می‌دهد. بنابرین مصرف کلسیم به همراه بیس فسفانات، اثربخشی بیس فسفانات را کاهش می‌دهد. جهت اجتناب از این تداخل بیس فسفانات را حداقل نیم ساعت قبل از کلسیم یا زمان دیگری در روز استفاده کنید. 

برخی از داروهای بیس فسفانات شامل موارد زیر می‌باشند: 

آلندرونیت، رزیدرونیت، اتیدرونیت،...

کلسیپوترین: کلسیپوترین داروی مشابه ویتامین دی می‌باشد. ویتامین دی به جذب کلسیم کمک می‌کند. مصرف همزمان مکمل کلسیم با کلسیپوترین، ممکن است مقدار کلسیم را در بدن افزایش دهد. 

دیگوکسین: کلسیم بر روی قلب اثر می‌گذارد. دیگوکسین نیز به تقویت ضربان قلب کمک می‌کند. مصرف همزمان کلسیم با دیگوکسین موجب افزایش اثرات دیگوکسین و ضربان قلب نامنظم می‌شود. در صورت مصرف دیگوکسین، قبل از مصرف کلسیم با پزشک خود مشورت کنید.

دیلتیازم: کلسیم روی قلب اثر می‌گذارد. دیلتیازم نیز روی قلب اثر می‌گذارد. مصرف مقادیر زیاد کلسیم به همراه دیلتیازم ممکن است اثربخشی دیلتیازم را کاهش دهد. 

لووتیروکسین: لووتیروکسین جهت کم کاری تیروئید استفاده می‌شود. کلسیم جذب لووتیروکسین را کاهش می‌دهد. مصرف همزمان لووتیروکسین و کلسیم، اثربخشی لووتیروکسین را کاهش می‌دهد. لووتیروکسین و کلسیم بایستی با فاصله حداقل ۴ ساعته مصرف شوند. 

سوتالول: مصرف همزمان کلسیم و سوتالول باعث کاهش جذب سوتالول می‌شود. مصرف کلسیم به همراه سوتالول اثربخشی سوتالول را کاهش می‌دهد. جهت اجتناب از این تداخل حداقل ۲ ساعت قبل یا ۴ ساعت بعد از مصرف سوتالول، کلسیم مصرف کنید. 

وراپامیل: کلسیم بر روی قلب اثر می‌گذارد. وراپامیل نیز بر روی قلب اثر می‌گذارد. در صورت مصرف وراپامیل از مصرف مقادیر زیاد کلسیم اجتناب کنید. 

دیورتیک تیازیدی: دیورتیک های تیازیدی مقدار کلسیم را در بدن افزایش می‌دهند. مصرف همزمان کلسیم و این دسته از داروها می‌تواند باعث افزایش بیش از حد کلسیم شود. در این صورت عوارض جانبی شدیدی از قبیل مشکلات کلیوی ایجاد می‌شود. 

برخی از داروهای این دسته شامل موارد زیر می‌باشند: 

کلروتیازید، هیدروکلروتیازید، اینداپاماید، کلروتالیدون

تداخلات ضعیف: مراقب این دسته از ترکیبات دارویی باشید: 

استروژن: استروژن به جذب کلسیم کمک می‌کند. مصرف همزمان قرص های استروژنی با کلسیم، ممکن است سبب افزایش بیش از حد کلسیم شود. 

قرص های استروژنی شامل موارد زیر می‌باشند: استروژن (پرمارین)، اتینیل استرادیول، استرادیول،...

داروهای فشار خون مهار کننده کانال کلسیمی:  برخی از داروهای کنترل کننده فشار خون، سطح کلسیم بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این داروها مهار کننده کانال کلسیمی نامیده می‌شوند. مصرف کلسیم تزریقی اثربخشی این داروها در کنترل فشار خون کم می‌کند. 

برخی از داروهای این دسته شامل موارد زیر می‌باشند: 

نیفدیپین، وراپامیل، دیلتیازم، آملودیپین